Παραπληροφόρηση & Δημόσια Υγεία

Η παραπληροφόρηση, δηλαδή η διάδοση ψευδών ή παραπλανητικών πληροφοριών, αποτελεί μια σοβαρή απειλή για τη δημόσια υγεία. Οι αγγλικοί όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγραφεί αυτή η κατάσταση είναι misinformation (παραπληροφόρηση χωρίς πρόθεση) και disinformation (σκοπίμως παραπλανητική πληροφορία).

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, το φαινόμενο αυτό εντάθηκε σε τέτοιο βαθμό ώστε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έκανε λόγο για infodemic – μια «επιδημία πληροφοριών», όπου αληθείς, ψευδείς και παραπλανητικές πληροφορίες συνυπήρχαν και διαδίδονταν μαζικά, ιδίως μέσω των ψηφιακών μέσων.

Αυτός ο μεγάλος όγκος πληροφοριών, οι οποίες συχνά στερούνταν επαρκούς τεκμηρίωσης, προκάλεσε σύγχυση, ενίσχυσε τη δυσπιστία απέναντι στις υγειονομικές αρχές και επηρέασε αρνητικά τη στάση πολλών ανθρώπων απέναντι στον εμβολιασμό, τόσο πριν όσο και μετά τη διάθεση των εμβολίων κατά της COVID-19.

Ωστόσο, η παραπληροφόρηση σε θέματα υγείας δεν είναι φαινόμενο καινούριο· η ιατρική και η δημόσια υγεία ανέκαθεν αποτελούσαν πεδία ευάλωτα σε ψευδείς ειδήσεις, προκαταλήψεις και θεωρίες συνωμοσίας, λόγω της πολυπλοκότητας των επιστημονικών δεδομένων αλλά και του ισχυρού συναισθηματικού αντίκτυπου που αυτά συχνά προκαλούν.

Πώς να προστατευθείτε από την παραπληροφόρηση

1. Να είστε επιφυλακτικοί με ό,τι διαβάζετε

Μη θεωρείτε αληθινή κάθε είδηση ή πληροφορία που βλέπετε στο διαδίκτυο, ειδικά στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης. Τίτλοι που σοκάρουν, προκαλούν έντονη συναισθηματική αντίδραση ή φαίνονται “πολύ καλοί για να είναι αληθινοί” είναι συχνά παραπλανητικοί.

Συμβουλή: Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο – μην περιορίζεστε στον τίτλο ή στην εικόνα.

2. Επαληθεύστε την πηγή

Ποιος δημοσιεύει την πληροφορία; Πρόκειται για ένα αναγνωρισμένο και έγκυρο μέσο ενημέρωσης ή για άγνωστη πηγή; Οι παραπλανητικές ιστοσελίδες συχνά μιμούνται την ταυτότητα γνωστών μέσων (π.χ. "cnn-news.today.com" όταν το ορθό είναι «cnn.com»).

Συμβουλή: Ελέγξτε το URL, τις σελίδες επικοινωνίας («Επικοινωνία», «Contact us»), ποιος υπογράφει το άρθρο και αν υπάρχουν εμφανείς ενδείξεις αναξιοπιστίας της ιστοσελιδας πχ κακής ποιότητας περιεχόμενο, υπερβολικά πολλές διαφημίσεις ή συνωμοσιολογικός τόνος.

3. Διασταυρώστε την πληροφορία

Μην βασίζεστε σε μία μόνο πηγή. Αν μια πληροφορία είναι σοβαρή ή σημαντική, είναι πολύ πιθανό να έχει καλυφθεί και από άλλα έγκυρα μέσα.

Συμβουλή: Αναζητήστε την ίδια είδηση σε έγκυρες πηγές ή χρησιμοποιήστε πλατφόρμες επαλήθευσης (fact checkers)

4. Προσοχή στις εικόνες και στα βίντεο

Τα πολυμέσα μπορούν να είναι παραποιημένα ή να έχουν τραβηχτεί σε άλλο χρόνο/τόπο. Τα «deepfakes» είναι ψηφιακά επεξεργασμένα βίντεο που κάνουν ανθρώπους να φαίνονται ότι λένε ή κάνουν κάτι που δεν συνέβη ποτέ.

Συμβουλή: Χρησιμοποιήστε το Google Reverse Image Search ή άλλα παρόμοια εργαλεία όπως το InVID (INteractive Video Debunking) για έλεγχο πολυμέσων.

5. Μην κοινοποιείτε αμέσως – σκεφτείτε πρώτα

Η παραπληροφόρηση διαδίδεται συχνά γιατί οι άνθρωποι τη μοιράζονται χωρίς να τη διασταυρώσουν. Αν μια ανάρτηση σας προκαλεί έντονα συναισθήματα (οργή, φόβο, θλίψη), σταματήστε και ελέγξτε πριν την κοινοποιήσετε.

Συμβουλή: Αναρωτηθείτε: «Ποιος το λέει; Τι αποδείξεις επικαλείται; Πού μπορώ να το επαληθεύσω;»

6. Εκπαιδευτείτε στην κριτική σκέψη

Η γνώση είναι η καλύτερη άμυνα. Μάθετε να εντοπίζετε τεχνικές χειραγώγησης όπως clickbait, ψευδοεπιστήμη, θεωρίες συνωμοσίας κ.λπ.

Συμβουλή: Υπάρχουν online σεμινάρια, εργαλεία και παιχνίδια για την ενίσχυση των δεξιοτήτων σας στην αναγνώριση fake news π.χ. το EDMO (European Digital Media Observatory, το Get Bad News ( https://getbadnews.com/#intro ).

7. Μιλήστε με τους γύρω σας

Βοηθήστε τους φίλους, τους συγγενείς και τους συνεργάτες σας να κατανοήσουν την ανάγκη επαλήθευσης πληροφοριών πριν τις διαδώσουν. Η παραπληροφόρηση συχνά διαδίδεται από ανθρώπους με καλές προθέσεις.

Συμβουλή: Αν δείτε κάποιον να κοινοποιεί κάτι ύποπτο, προτείνετέ του ευγενικά να το ελέγξει πρώτα.

8. Αναφέρετε το παραπλανητικό περιεχόμενο

Οι περισσότερες πλατφόρμες έχουν επιλογές για να αναφέρετε ψεύτικες ειδήσεις ή παραπλανητικές αναρτήσεις.

Συμβουλή: Κάντε χρήση της λειτουργίας “Αναφορά” (Report) όταν εντοπίζετε περιεχόμενο που διασπείρει παραπληροφόρηση.

9. Ενημερωθείτε από έγκυρες πηγές

Ακολουθήστε επιστημονικούς και θεσμικούς φορείς (π.χ. ΕΟΔΥ, ECDC, ΠΟΥ, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έγκυρα μέσα ενημέρωσης) για αξιόπιστη πληροφόρηση, ειδικά σε θέματα υγείας ή δημόσιας ασφάλειας.

10. Αναγνωρίστε τον ρόλο των αλγορίθμων

Τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης σας δείχνουν περιεχόμενο που "ταιριάζει" στις προτιμήσεις σας, όχι απαραίτητα το πιο έγκυρο. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει «φούσκες πληροφόρησης» (filter bubbles).

Συμβουλή: Ενημερώνεστε από ποικιλία πηγών για να ξεφύγετε από την κλειστή «φούσκα πληροφόρησης".